Ζώνη Ασφάλειας και Ψυχική Ανθεκτικότητα

Υπάρχει άραγε καλύτερο μέρος να βρισκόμαστε απ' ό,τι μέσα στη ζώνη ασφάλειάς μας; Εκεί που όλα έχουν βρει τη θέση τους, έχουν όλοι τον ρόλο τους, υπάρχει ένας συγκεκριμένος ρυθμός στη ζωή. Μπορούμε να ξεκουραστούμε εκεί. Όλα είναι υπό έλεγχο, όλα λειτουργούν ομαλά.  Είναι κάτι που  χρειαζόμαστε για την ψυχική μας ισορροπία.
Είναι παρήγορη και ξεκούραστη η προβλεψιμότητα, η οικειότητα, η σιγουριά και η ασφάλεια που αυτή παρέχει. Να γνωρίζουμε πού πηγαίνουμε, πώς και τι είναι αυτό που θα συμβεί. Μας κάνει να έχουμε λιγότερο άγχος και να αισθανόμαστε περισσότερη σιγουριά για τη ζωή μας.  Γιατί να θέλουμε  άραγε να βγούμε από αυτό το μέρος, έστω και για λίγο;

Υπάρχουν τρία, τουλάχιστον, προβλήματα στη ζώνη ασφάλειάς μας. Πρώτον, στην πραγματικότητα ποτέ δεν μπορούμε να ξέρουμε τι θα συμβεί, όσο καλά και να έχουμε οργανώσει κάτι. Δεύτερον, υπάρχει περίπτωση να νιώθουμε ρουφηγμένοι και βουλιαγμένοι στη ρουτίνα και τρίτον, είναι αυτή ακριβώς η ασφάλεια και η σιγουριά που δεν μας αφήνει να εξελιχθούμε και να γνωρίσουμε και άλλες πτυχές του εαυτού μας.
Αναζητούμε την αλλαγή γύρω μας, αλλά είμαστε εμείς που θα πυροδοτήσουμε αυτή την αλλαγή, μετατοπιζόμενοι και οι ίδιοι.
Μένοντας μέσα στο πλαίσιο της ζώνης ασφάλειάς μας, νιώθουμε όντως ασφαλείς και προστατευμένοι, αλλά χάνουμε τη μοναδική εμπειρία του να ανακαλύψουμε και να ζήσουμε τα όνειρά μας.

Για να συμβεί αυτό, πρέπει να βγούμε από τη ζώνη της ασφάλειάς μας, να περάσουμε από τη ζώνη του φόβου όπου όλα φαίνονται απειλητικά και άβολα και να φτάσουμε στη ζώνη μάθησης. Εκεί θα αντιμετωπίσουμε προκλήσεις και δυσκολίες, θα αποκτήσουμε καινούργιες δεξιότητες και έτσι, με αυτόν τον τρόπο, θα επεκτείνουμε τη ζώνη ασφάλειάς μας μέχρι τη ζώνη ανάπτυξης όπου θα ανακαλύψουμε καινούργια νοήματα, θα θέσουμε στόχους και θα τους κατακτήσουμε.

Κάποιες φορές, αυτό το βήμα έξω από τη ζώνη ασφάλειάς μας, μπορεί να γίνεται συνειδητά από εμάς, αλλά κάποιες άλλες φορές,  η ίδια η ζωή φέρνει μπροστά μας προκλήσεις και δυσκολίες που σίγουρα δεν τις ζητήσαμε και εκεί παίζει ρόλο το τι νόημα θα δώσουμε εμείς στην εμπειρία μας. Με ποιόν τρόπο θα χρησιμοποιήσουμε αυτήν τη δυσκολία για να πάμε ένα βήμα μπροστά ή αν η δυσκολία αυτή θα μας καθηλώσει στο ίδιο σημείο, (στο σημείο του φόβου) και εν τέλει θα παραιτηθούμε…

Οι άνθρωποι συνήθως αλλάζουμε όταν ωθούμαστε στα όριά μας. Στα όρια της κατανόησής μας, της άνεσής μας και της ικανότητας που γνωρίζουμε ότι έχουμε. Και όσο και αν αυτό φαίνεται παράδοξο, οι κρίσεις στη ζωή μας και το άγχος μας, είναι απαραίτητα συστατικά της ψυχολογικής μας ωρίμανσης. Σύμφωνα με τον Kazimierz Dabrowski , «Οι ζωντανοί οργανισμοί που βρίσκονται σε κρίση, έχουν την ευκαιρία να αναδιοργανωθούν σε ένα λειτουργικότερο και πιο ισχυρό επίπεδο, εάν μάθουν από αυτή την εμπειρία». Να γίνουν δηλαδή, περισσότερο ανθεκτικοί.

Η ψυχική ανθεκτικότητα περιγράφει την ικανότητα ενός ατόμου να προσαρμόζεται στις δυσκολίες και τις κρίσεις της ζωής, καταφέρνοντας να διατηρήσει την ψυχική του υγεία και να αποφύγει τη σοβαρή ψυχοπαθολογία. Είναι η ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε αυτές τις δύσκολες στιγμές της ζωής μας χωρίς να καταρρακωνόμαστε. Αντίθετα, αυτές οι δυσκολίες είναι που αργότερα θα συνειδητοποιήσουμε ότι μας βοήθησαν να πάμε ένα βήμα μπροστά. 
Αφού έχουμε αντιμετωπίσει κάτι πολύ δύσκολο, μαζί με την κούραση, έρχεται συχνά και μια αίσθηση ότι αυτή η εμπειρία μάς έχει αλλάξει. Μας έχει κάνει δυνατότερους, σοφότερους, μας έχει μετατοπίσει και μας έχει μεταμορφώσει.  Μπορεί αυτή η αλλαγή να μην ήταν ευπρόσδεκτη, αλλά μετά από καιρό, αν την κοιτάξουμε καλύτερα, ίσως δούμε ότι μας πήγε κάπου αλλού, κάπου που έχει ένα νόημα πια για εμάς.

Στο ξεκίνημα της ζωής μας, ένας καθοριστικός παράγοντας που βοηθάει στο να αναπτυχθεί η ψυχική ανθεκτικότητα, είναι ο ασφαλής δεσμός προσκόλλησης που ένα βρέφος θα αναπτύξει, με το πρόσωπο φροντίδας του. Εάν το πρόσωπο αυτό γίνει αντιληπτό ως ένα υποστηρικτικό, αξιόπιστο πρόσωπο το οποίο θα καλύψει τις συναισθηματικές του ανάγκες, θα αναπτύξει έναν ασφαλή δεσμό προσκόλλησης με αυτό, που θα οδηγήσει σε ένα άτομο με ενσυναίσθηση, αυτοεκτίμηση, ανεξαρτησία, θετικότητα και ως εκ τούτου υψηλότερο βαθμό ψυχικής ανθεκτικότητας.

Είναι όμως και κάτι που χτίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Κάτι που το μαθαίνουμε στην πορεία. Δίνοντας νόημα στις δυσκολίες μας και ξανακοιτάζοντάς τις από άλλη θέση, φτιάχνοντας ισχυρούς δεσμούς αγάπης με ανθρώπους υποστηρικτικούς, μαθαίνοντας να είμαστε πιο ανεκτικοί με το άγχος μας, μαθαίνοντας να νοιώθουμε σχετικά άνετα με το να νοιώθουμε άβολα! Μαθαίνοντας να είμαστε ανεκτικοί με τις αποτυχίες μας, να τις αγαπήσουμε και αυτές και να τις θεωρήσουμε μέρος της εξέλιξής μας. Εντέλει, τολμώντας να βγούμε έξω από τη ζώνη ασφάλειάς μας.

Και είναι ακριβώς η ψυχική μας ανθεκτικότητα αυτή που θα μας βοηθήσει να αντέξουμε τα βήματα έξω από τη ζώνη ασφάλειά μας, προς την προσωπική μας ανάπτυξη. Η ζώνη ασφάλειάς μας είναι ένα μέρος που έχουμε χτίσει, είναι δικό μας και είναι εκεί για να μπορούμε να το επισκεπτόμαστε όποτε υπάρχει ανάγκη. Άλλωστε ο σκοπός δεν είναι να γκρεμίσουμε αυτό το υπέροχο μέρος που έχουμε χτίσει. Σκοπός είναι να καταφέρουμε να επεκτείνουμε τα όριά του όλο και περισσότερο για να αισθανόμαστε αυτή την ασφάλεια σε όλο και μεγαλύτερο εύρος, έως τη ζώνη ανάπτυξής μας.

Χριστίνα Φραγκιαδάκη
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
 

Επιμέλεια κειμένου: Τίνα Γιωτοπούλου
 




Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Battaglia, M. M. K. (2002). A hermeneutic historical study of Kazimierz Dabrowski and his theory of positive disintegration (Doctoral dissertation, Virginia Tech).

Bowlby, J., & Ainsworth, M. (2013). The origins of attachment theory. Attachment theory: Social, developmental, and clinical perspectives, 45.

Brown, M. (2008). Comfort zone: Model or metaphor?. Journal of Outdoor and Environmental Education, 12(1), 3-12.

Cassibry, K. The Psychology of Comfort Zones.

Ferguson, D. (2009). Resilience: What you need to know about personal wellbeing. Teacher: The National Education Magazine, (Feb 2009), 6.

Holmes, J. (2001). The search for the secure base: Attachment theory and psychotherapy. Psychology Press.

Richardson, G. E. (2002). The metatheory of resilience and resiliency. Journal of clinical psychology, 58(3), 307-321.

Vetere, A. (2020). Systemic Therapy and Narratives of Attachment. In Couple Relationships in a Global Context (pp. 347-358). Springer, Cham.

von Sydow, K. (2002). Systemic attachment theory and therapeutic practice: A proposal. Clinical Psychology & Psychotherapy, 9(2), 77-90.