Ηθοποιός - Ψυχοθεραπευτής: ο χώρος μεταξύ σκηνής και γραφείου

Οι πρώτες μου σπουδές ήταν στη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν. Μετά από μια μεγάλη εκπαιδευτική πορεία που δεν έχει τελειώσει από τότε και μην αφήνοντας ποτέ το θέατρο με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, σήμερα πια δουλεύω στο γραφείο μου ως ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια με άτομα, ομάδες, ζευγάρια και οικογένειες.
Μοιάζει καμιά φορά περίεργο πώς μπορούν να συνδυαστούν και τι κοινά μπορεί να έχουν αυτά τα δυο επαγγέλματα μιας και το πρώτο είναι τέχνη ενώ το δεύτερο ανήκει  στο χώρο της επιστήμης. Για μένα όμως αυτά τα δυο είχαν πάντα μια ιδιαίτερη συνάφεια.
Πολλές φορές ακούγονται φράσεις όπως, “μου είπε ψέματα, με κορόιδεψε, είναι καλός ηθοποιός” ”είναι ψεύτικος σαν ηθοποιός” ή  αντίστοιχα, “ένας ψυχολόγος δεν ενδιαφέρεται για τους πελάτες του πραγματικά” “Αφού είσαι ψυχολόγος, πες μου τι σκέφτομαι ή πες μου τι πρέπει να κάνω” ή ερωτήσεις όπως “δεν βαριέσαι να ακούς τόσα προβλήματα καθημερινά;” και πολλά ακόμα. Ένα κοινό στερεότυπο είναι ότι ο ηθοποιός αλλά και ο ψυχολόγος, προσποιούνται με κάποιο τρόπο.

Διαφορετικά επαγγέλματα, χρησιμοποιούν διαφορετικά εργαλεία δουλειάς. Οι τεχνίτες παραδείγματος χάριν,  χρησιμοποιούν δράπανο, κατσαβίδια και σέγες ή ρολά και πινέλα. Ο ηθοποιός όμως και ο ψυχοθεραπευτής χρησιμοποιούν το ίδιο. Τον εαυτό τους.
Ο ηθοποιός χρησιμοποιεί τον εαυτό του προκειμένου να συναντήσει έναν ρόλο - χαρακτήρα και να τον ενσωματώσει, ούτως ώστε το κοινό να πειστεί και να νοιώσει  ότι είναι ο ρόλος. Αφήνει λοιπόν τον εαυτό του να φανταστεί και να νοιώσει πώς θα ήταν, να είναι πραγματικά αυτός ο ρόλος.  
Ένας ηθοποιός είναι εκπαιδευμένος να ψάχνει με μέθοδο και τις πιο μικρές χαραμάδες προκειμένου να συναντήσει τον χαρακτήρα που πρέπει να μελετήσει. Να ψάξει όχι μόνο μέσα του, αλλά και στο περιβάλλον του ρόλου. Πώς ζει και πώς αλληλεπιδρά με τους γύρω του. Να επεξεργαστεί όλα τα στοιχεία που έχει για αυτόν από τη ζωή του μέχρι τώρα (και εάν δεν την ξέρει, καλείται να τη φανταστεί, να την πλάσει) και μέσα από αυτά τα στοιχεία να "γίνει" αυτός. Να σκεφτεί όπως αυτός, να περπατήσει όπως αυτός, να αλληλεπιδράσει όπως αυτός. Έχοντας όμως πάντα ως δεδομένο, ότι δεν είναι πραγματικά αυτός. Είναι μια διαδικασία για να τον προσεγγίσει, μέσα από την δική του, πραγματικότητα. Για αυτό το λόγο κάθε ηθοποιός προσεγγίζει με διαφορετικό τρόπο, τους ίδιους ρόλους. Γιατί οι ρόλοι προσεγγίζονται μέσα από τους ηθοποιούς και τη δική τους οπτική για τη ζωή, που έχει διαμορφωθεί μέσα από τα δικά τους βιώματα.

Αντίστοιχα και ο ψυχοθεραπευτής, χρησιμοποιεί τον εαυτό του προκειμένου να συναντήσει έναν χαρακτήρα - θεραπευόμενο - και εκείνος να νοιώσει ότι ο θεραπευτής του, είναι πραγματικά και ολόκληρος εκεί για αυτόν. Άλλωστε όλες οι πρόσφατες έρευνες μιλούν για τον κυριότερο και καθοριστικό παράγοντα στην θεραπεία, που είναι η σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου. Στη συστημική ψυχοθεραπεία ο θεραπευτής, δεν θεωρείται  εξωτερικός παρατηρητής ή "ειδικός" στη ζωή του θεραπευόμενού του. Δε βρίσκεται σε θέση ισχύος, δεν έχει τις απαντήσεις σε όσα δυσκολεύουν τη ζωή του. Είναι εκεί, ως ένα μέρος και αυτός του συστήματός του, προκειμένου να συν-κατασκευάσουν το πλαίσιο που θα τον βοηθήσει ώστε να δώσει ένα καινούργιο και πιο λειτουργικό νόημα στη ζωή του.

Όπως και ο ηθοποιός (όσον αφορά τον χαρακτήρα που θα ενσωματώσει), έτσι και ο θεραπευτής, προσεγγίζει το θεραπευόμενό του μέσα από τη δική του οπτική για τον κόσμο. Όσο ουδέτερος και να θέλει να είναι, όσο και να μην θέλει να παίρνει θέση στη θεραπεία - καθώς όπως προανέφερα δεν μπορεί να είναι “ειδικός” στη ζωή κανενός -  όσο και να προστατεύει την αυτοαποκάλυψή του, είναι έως ένα βαθμό μάταιο, μιας και μέσα στη συνεδρία μπαίνει ολόκληρος με ό,τι κουβαλάει από το παρόν και το παρελθόν του. Και με αυτά αλληλεπιδρά με τον θεραπευόμενο. Με αυτά συν-κατασκευάζει μαζί του μια πραγματικότητα στην οποία θα είναι αποδεκτές όλες του οι πτυχές, θα είναι αποδεκτός ολόκληρος. Ψάχνει και αυτός τις χαραμάδες από όπου θα μπει για να κοιτάξει τον θεραπευόμενό του καλύτερα, πέρα ακόμα και από τις λέξεις που ακούγονται, ώστε  μέσα από το καθρέφτισμα αυτό να μπορέσει να δει καλύτερα και εκείνος τον εαυτό του.
Και παρότι ο θεραπευτής μπαίνει στον εσωτερικό κόσμο του θεραπευόμενου, δε “γίνεται” αυτός. Κρατάει πάντα μια απόσταση που του επιτρέπει να παραμένει ο εαυτός του, ακριβώς όπως και ο ηθοποιός κρατάει μιαν απόσταση μπαίνοντας σε έναν ρόλο και γνωρίζει ότι παρά τη σύνδεση που υπάρχει, δεν “είναι” αυτός.

Και τα δυο επαγγέλματα, ηθοποιός και ψυχοθεραπευτής, χρησιμοποιούν τη σύνδεση με τον άλλον και τη σύνδεση με τον εαυτό. Έτσι λοιπόν, πρέπει να έχουν ζωντανή αυτή τη σύνδεση συνεχώς, γιατί αυτό είναι το εργαλείο της δουλειάς τους.
Και όπως ο θεραπευτής είναι απαραίτητο να βρίσκεται σε επαφή με τον εαυτό του και τα συναισθήματά του και γι αυτό είναι απαραίτητη η προσωπική του θεραπεία και εποπτεία, έτσι και ο ηθοποιός είναι σημαντικό να γνωρίζει τον εαυτό του και τα συναισθήματά του καθώς αυτά είναι το εργαλείο του με το οποίο καλείται να δουλέψει. Και είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τα εργαλεία μας προκειμένου να τα χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά στην εργασία μας.
​
​Θα μπορούσαν να γραφτούν πολλά ακόμα σε σχέση με τις συγγένειες ανάμεσα σε αυτά τα επαγγέλματα και με το πόσα μπορούν να δανειστούν και να μάθουν το ένα από το άλλο. Αυτό το μικρό άρθρο ελπίζω να γίνει το έναυσμα για να μοιραστούμε και άλλες σκέψεις και να πλουτίσει ακόμα παραπάνω η τέχνη και η τεχνική μας, είτε στη σκηνή, είτε στο γραφείο. 

Χριστίνα Φραγκιαδάκη
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

---